Economisch gaat het beter dan ooit op veel plekken in de wereld. Maar mensen worden er niet gelukkiger van. Sterker nog: we worden steeds ongelukkiger. Het is tijd voor bedrijven die bijdragen aan oplossingen, stelde Kees Klomp, directeur van denktank Stichting Maatschappij en Onderneming tijdens het event Happy People – Beter Business.
Bekijk het interview met Kees Klomp
‘We wonen in BV Nederland.’ Dat is niet zomaar een uitspraak, het is echt waar, zegt Klomp. De huidige maatstaf voor het succes van land is economisch: het bruto nationaal product. En als je naar het bnp kijkt, gaat het heel goed met Nederland en veel andere landen. Maar dat zegt niets over een gezonde samenleving en planeet. Want ondertussen zitten we met klimaatverandering, een enorme afname van de biodiversiteit en een toenemende kloof tussen arm en rijk. Sinds 2015 heeft de rijkste 1% van de wereld meer welvaart dan de overige 99%, aldus Klomp. Kijk bijvoorbeeld naar de ‘werkende armen’: mensen met meerdere banen die nog steeds niet kunnen rondkomen. Het Amerikaanse bedrijf Amazon houdt er bij de bouw van bedrijfspanden zelfs rekening mee: er zijn extra parkeerplaatsen en sanitaire voorzieningen voor werknemers die in hun auto wonen.
Bedrijven hebben een groot aandeel in de sociale en ecologische schade die wordt toegebracht aan de maatschappij en de planeet. Maar steeds meer werknemers, vooral millennials, hebben behoefte aan maatschappelijke betrokkenheid. Ze willen een werkgever die verder gaat dan de traditionele opvatting van duurzaamheid; ze willen met hun baan onderdeel worden van een oplossing voor de huidige problemen. Jonge werknemers zijn steeds minder geïnteresseerd in een ‘inkomens-carrièrepad’ waarbij precies duidelijk is in welke loonschaal ze zitten en wanneer ze promotie kunnen maken. Ze kiezen eerder voor een ‘impact-carrièrepad’ bij een bedrijf met een ‘purpose’ waar hun werkzame leven er echt toe doet.
Van destructief via duurzaam naar dienstbaar
De politiek en de maatschappij zijn geëconomiseerd. Maar wat hebben we aan meer welvaart zonder een leefbare planeet? Dat moet juist een basisvoorwaarde zijn voor de economie, stelt Klomp. Econoom Daniel Wahl stelt dat we in een overgangsfase zitten naar een nieuw soort economie. De traditionele manier van ondernemen is destructief: ‘the only business of business is business’, zei econoom Milton Friedman bijna vijftig jaar geleden. In het nieuwe millennium werden bedrijven ineens ‘groen’ en daarna ‘duurzaam’. Nu willen veel bedrijven circulair ondernemen, met herbruikbare grondstoffen zodat de aarde niet verder wordt uitgeput of vervuild. ‘Dat is de nullijn’, vindt Klomp. ‘Er wordt geen schade berokkend, maar ook niets bijgedragen.’ De volgende stap is ‘wereldverbeterend ondernemen’: daarbij wil een bedrijf niet alleen economische, maar ook maatschappelijke of ecologische winst behalen.
‘Dit is een totaal andere manier van kijken naar ondernemen’, aldus Klomp. ‘Nu wordt alles dat bijdraagt aan maatschappelijke winst gezien als monetair verlies.’ Hij noemt als voorbeeld een bedrijf dat alleen personeel heeft met een afstand tot de arbeidsmarkt. Die moeten intensiever worden begeleid en werken misschien langzamer. ‘Maar ze hebben wel een baan in plaats van een uitkering en dat maakt hen en hun omgeving gelukkiger. Pure maatschappelijke winst. Een boekhouder zou het zien als iets negatiefs: je maakt meer kosten dan je concurrent. Dat is een denkfout in ons systeem waar we heel snel vanaf moeten.’
‘Dit is een totaal andere manier van kijken naar ondernemen’
Klomp is ervan overtuigd dat van betekenis zijn geen luxe is, maar een eerste levensbehoefte. ‘Geluk treedt op na altruïstisch gedrag.’ Wat hebben altruïstische ondernemers met elkaar gemeen? Klomp: ‘Ze zien zichzelf als ‘changemakers’ die iets wilden veranderen in de wereld en een bedrijf bleek daarvoor de beste manier. Ze blijven niet hangen in problemen en bedreigingen, maar gaan aan de slag met oplossingen en kansen. Dat geeft een goed gevoel, waardoor er bij zulke bedrijven vaak een optimistische, lichte sfeer hangt.’
Maatschappelijke waarde
Er zijn volgens Klomp drie manieren waaraan bedrijven hun waarde kunnen afmeten: zakelijk, persoonlijk en maatschappelijk. Zakelijke waarde gaat over welvaart en omvat zaken als beurswaarde en winst. Persoonlijke waarde gaat om het welbevinden van mensen. Daaronder vallen onder meer zingeving, zelfontwikkeling en levensonderhoud. Tenslotte is er de maatschappelijke waarde, die het welzijn van de maatschappij en planeet centraal stelt. Het gaat om bijvoorbeeld armoedebestrijding, gezondheid en klimaatverbetering.
Klomp besluit met een vraag: Hoe maken we persoonlijke waarde en maatschappelijke waarde ‘echt’? Hoe zorgen we ervoor dat die waarden echt meetellen bij de waardering van bedrijven? Hij nodigt u van harte uit om hierover mee te denken.
Zie ook VPRO’s Tegenlicht: Het Rendement van Geluk met meer informatie over De Betekeniseconomie en het voorbeeld van Greyston Bakery.